Aktywa

14. 02. 2013 | Ewa Kusznierowska

Najogólniej definiując aktywa to majątek jednostki.

Zgodnie art. 3 ust. 1 pkt. 12 ustawy z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz. U. z 18.12.2000 r., Nr 113, poz. 1186), aktywa są to "kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych".

Tworzą one majątek  jednostki gospodarczej. Wyróżniamy aktywa trwałe i obrotowe. W bilansie aktywa trwałe oznaczamy dużą literą A, aktywa obrotowe dużą literą B.

Cechą rozróżniającą majątek trwały od obrotowego jest okres użyteczności. W przypadku majątku trwałego jest on użytkowany powyżej jednego roku, a w przypadku majątku obrotowego poniżej jednego roku.

Poszczególne składniki aktywów podajemy w taki sposób, że im trudniej jest zamienić daną grupę  aktywów na inne dobro tym wyżej na liście aktywów ta grupa się znajduje. Z tego powodu na samej górze aktywów są wartości niematerialne i prawne, a na samym końcu: inne inwestycje krótkoterminowe oraz środki pieniężne i inne aktywa pieniężne.

Aktywa trwałe tworzą składniki o małej płynności, to znaczy powolnej zamianie na inne dobro. Majątek trwały stanowią składniki, które zwykle posiadają dużą wartość jednostkową dla przedsiębiorstwa zawsze zaś przeznaczone są do długotrwałego użytkowania. Szybka zamiana ich na aktywa finansowe jest trudna.

Ustawa o rachunkowości definiuje bardzo ogólnie aktywa trwałe. Art. 3 ust. 1. pkt. 13, stwierdza że rozumie się je jako "aktywa jednostki, które nie są zaliczane do aktywów obrotowych". [i]

Wspólną cechą aktywów obrotowych jest ich ciągłe krążenie wynikające ze zamiany postaci, w której występują.

Np. materiały potrzebne do produkcji zostają przetworzone w półprodukty, potem produkty, po sprzedaży w należności krótkoterminowe, a po spłacie na środki pieniężne.

Aktywa obrotowe charakteryzują się krótkim czasem obrotu tzn. zamiany danego aktywa na środki potrzebne do zakupu kolejnego aktywa obrotowego.

Aktywa

    A. Aktywa trwale

     I. Wartości niematerialne i prawne (art. 3, ust. 1, pkt 14)

     1. Koszty zakończonych prac rozwojowych

     2. Wartość firmy (art. 33, ust. 4)

     3. Inne wartości niematerialne i prawne

     4. Zaliczki na wartości niematerialne i prawne

     II. Rzeczowe aktywa trwałe

     1 Środki trwale (art. 3 ust. 1, pkt 15)

         a) grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu)

         b) budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej

         c) urządzenia techniczne i maszyny

         d) środki transportu

         e) inne środki trwałe

     2. Środki trwale w budowie (art. 3 ust. 1, pkt 16)

     3. Zaliczki na środki trwałe w budowie

     III. Należności długoterminowe

     1. Od jednostek powiązanych

     2. Od pozostałych jednostek

     IV. Inwestycje (art. 3, ust. 1 pkt 17) długoterminowe

     1. Nieruchomości

     2. Wartości niematerialne i prawne

     3. Długoterminowe aktywa finansowe (art. 3, ust. 1, pkt 24)

         a) w jednostkach powiązanych

             udziały lub akcje

             inne papiery wartościowe

             udzielone pożyczki

             inne długoterminowe aktywa finansowe

         b) w pozostałych jednostkach

             udziały lub akcje

             inne papiery wartościowe

             udzielone pożyczki

             inne długoterminowe aktywa finansowe

     4. Inne inwestycje długoterminowe

     V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

     1. Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

     2. inne rozliczenia międzyokresowe

B. Aktywa obrotowe - (art. 3, ust. 1)

     I. Zapasy (aktywa rzeczowe) (art. 3, ust. 1, pkt 19)

     1. Materiały

     2. Półprodukty i produkty w toku

     3. Produkty gotowe

     4. Towary

     5. Zaliczki na dostawy

     II. Należności krótkoterminowe (art. 3, ust. 1, pkt 18c)

     1. Należności od jednostek powiązanych

         a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:

             do 12 miesięcy

             powyżej 12 miesięcy

         b) inne

     2. Należności od pozostałych jednostek

     a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:

             do 12 miesięcy

             powyżej 12 miesięcy

         b) z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń

         c) inne

         d) dochodzone na drodze sądowej

     III. Inwestycje krótkoterminowe (aktywa finansowe) (art. 3, ust. 1, pkt 24)

     1. Krótkoterminowe aktywa finansowe

         a) w jednostkach powiązanych

             udziały lub akcje

             inne papiery wartościowe

             udzielone pożyczki

             inne krótkoterminowe aktywa finansowe

         b) w pozostałych jednostkach

             udziały lub akcje

             inne papiery wartościowe

             udzielone pożyczki

             inne krótkoterminowe aktywa finansowe

         c) środki pieniężne i inne aktywa pieniężne

             środki pieniężne w kasie i na rachunkach

             inne środki pieniężne

             inne aktywa pieniężne

     2. Inne inwestycje krótkoterminowe

     IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe (art. 3, ust. 1, pkt 18d)

Wartości niematerialne i prawne

 Wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę prawa majątkowe zaliczane do aktywów trwałych nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywalnym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki.

Są to:

    Nabyte autorskie prawa majątkowe i prawa pokrewne (np. programy komputerowe), licencje, koncesja.

    Prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych.

    Know- how

    Nabyta wartość firmy. Wartość firmy stanowi różnica między ceną nabycia określonej jednostki lub zorganizowanej jej części, a wartością godziwą przejętych aktywów netto (aktywów pomniejszonych o przejęte zobowiązania). Wartość godziwą stanowi kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązania uregulowane na warunkach transakcji rynkowej.

    Koszty zakończonych prac rozwojowych prowadzonych przez jednostkę na potrzeby własne, poniesione na badania lub w inny sposób uzyskaną wiedzę, których wynik może być wykorzystany w produkcji nowych lub ulepszonych wyrobów oraz nowej technologii, poniesione przed podjęciem produkcji.

 Przy czym.

 Know-how, patenty, wynalazki - wartości niematerialne i prawne, których jednostka nie wykorzystuje na własne potrzeby, ale posiada je celem osiągnięcia korzyści ekonomicznych w wyniku przyrostu ich wartości lub innych pożytków zaliczamy do inwestycji długoterminowych.

 Środek trwały, w przeciwieństwie do wartości niematerialnych i prawnych, charakteryzuje się postacią rzeczową.

Zaliczany jest do rzeczowych aktywów trwałych.

Wyróżnia się następującymi cechami:

1)      długim czasem użytkowania okresem użytkowania (dłuższym niż jeden rok),

2)      jest kompletny i zdatny do użytku w momencie ich przyjęcia do eksploatacji,

3)      jest przeznaczony na własne potrzeby jednostki lub oddany do używania innym jednostkom na podstawie najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze.

 Środki trwałe w budowie

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 16 ustawy o rachunkowości, przez środki trwałe w budowie rozumie się zaliczane do aktywów trwałych środki trwałe w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego.

Przedmiotem środków trwałych w budowie może być obiekt, który po zakończeniu budowy będzie odrębnym środkiem trwałym (tzw. obiekt inwentarzowy środków trwałych - np. maszyna, komputer). Może to być zespół obiektów, stanowiący wspólną całość gospodarczą (np. hala fabryczna z pełnym wyposażeniem w maszyny i urządzenia techniczne).

Może to być budynek czy nawet kompleks budynków.

Budowa może polegać tylko na montażu przed oddaniem do użytkowania (typowym takim przykładem jest zestaw komputerowy- najpierw najczęściej kompletujemy wszystkie jego składniki: monitor, komputer, mysz itp., potem je montujemy w jedną całość).

Środki trwałe w budowie mogą mieć zatem charakter robót budowlanych lub montażowych. Polegają wtedy na budowie nowych budynków i budowli bądź na montowaniu zakupionych urządzeń technicznych.

Samochody oraz maszyny i urządzenia techniczne, które  nie wymagają montażu czy budowy mogą być od razu po zakupie zaliczane do środków trwałych. Te które muszą być wcześniej kompletowane, budowane lub montowane, przed skompletowaniem lub montażem należą do środków trwałych w  budowie.

Środki trwałe wykazuje się w ewidencji w cenie ich nabycia.

Środki trwałe w budowie wykazuje się w ewidencji w cenie ich nabycia lub - jeżeli jednostka wyprodukowała je we własnym zakresie - w koszcie wytworzenia.

Ceny obejmują wszystkie poniesione na nie koszty, od chwili podjęcia decyzji o budowie albo ich zakupu, aż do momentu oddania do eksploatacji w stanie zdatnym do użytkowania.

Na przykład, jeżeli środkiem trwałym w budowie jest obiekt budowlany, do ceny nabycia środków trwałych w budowie zalicza się cenę wykonania dokumentacji projektowej, cenę nabycia gruntów i przygotowania terenu, koszty budowy budynków, nadzór nad budową, cenę nabycia maszyn wraz z kosztami ich montażu, w tym również w obiektach obcych, odsetki, prowizje, różnice kursowe od kredytów i zobowiązań w okresie realizacji danej inwestycji, a także naliczony podatek od towarów i usług, który nie podlega odliczeniu.

Różnica pomiędzy księgowaniem środków trwałych i środków trwałych w budowie polega również na tym, że środki trwałe są amortyzowane, a trwałych w budowie się nie amortyzuje. Będą mogły być one amortyzowane dopiero wtedy gdy zostaną oddane do używania. Zostają wtedy przeksięgowane na środki trwałe.

Jak już napisałam środek trwały, który jest zdatny do użytku od momentu jego zakupu możemy od razu przyjąć w ewidencji jako środek trwały.  Generalnie jednak zanim przyjmiemy środek trwały na stan, zwykle przechodzi etap, w naszej ewidencji, jako środek trwały w budowie. Na tym koncie bowiem możemy doliczyć koszty związane z  jego transportem, ubezpieczeniem w drodze i inne dodatkowe  koszty związane z jego nabyciem.

Amortyzację nalicza się od następnego miesiąca po przyjęciu środków trwałych na stan do chwili gdy jego wartość zostanie całkowicie zamortyzowana (tzn. gdy umorzenie danego środka trwałego będzie równe jego wartości początkowej lub wartości zaktualizowanej środka trwałego).

Należy przy tym zauważyć, że wg. prawa polskiego aktualizację wartości środka trwałego przeprowadza się gdy pojawi się odpowiednie rozporządzenie- ostatnio taka sytuacja była w  momencie zmiany wartości złotówki- lub po modernizacji.

Modernizacja występuje wtedy gdy jest istotna zmiana ulepszająca środek trwały lub przedłużająca jego okres używania. Zwykły remont nie podwyższa wartości środka trwałego, a jego wartość wliczamy w koszty.

Należności to ogólnie mówiąc długi jakie ktoś u nas posiada. Dzielimy je na długoterminowe i krótkoterminowe. W aktywach trwałych ujęte są należności długoterminowe. Należności krótkoterminowe należą do aktywów obrotowych.

Należności długoterminowe

 Należności długoterminowe to sumy pieniężne należne jednostce gospodarczej od kontrahentów, stanowią spodziewane wpływy i korzyści ekonomiczne, które stają się wymagane powyżej 1 roku od dnia bilansowego. Długoterminowe należności stanowią spodziewane wpływy korzyści ekonomicznych, które nastąpią powyżej roku, licząc od dnia bilansowego.

Uwaga. Nie ujmuje się tutaj należności z tytułu dostaw, usług, nawet wtedy, gdy termin ich wymagalności będzie dłuższy od 12 miesięcy licząc od dnia bilansowego. Są one w całości ujmowane są w aktywach obrotowych z podziałem na: do 12 miesięcy, powyżej 12 miesięcy.

W wypadku innych należności obowiązują zwykłe zasady ich ujmowania w bilansie.  Jeżeli będą wymagalne w ciągu 12 miesięcy ujmuje się je w aktywach obrotowych, natomiast jeżeli część lub ich całość jest wymagalna powyżej 12 miesięcy  zestawia się je w aktywach trwałych.

Należności długoterminowe zestawia się w podziale na:

    Od jednostek powiązanych,

    Od pozostałych jednostek.

Przykładem długoterminowych należności mogą być kaucje wpłacone z tytułu leasingu lub wynajmu lokali, jeżeli odpowiednie umowy wygasają później niż rok po dniu bilansowym.

Inwestycje to ogólnie mówiąc „ rozumie się przez to aktywa posiadane przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz są posiadane przez nią w celu osiągnięcia tych korzyści.”[ii]

 Dzielimy je na długoterminowe i krótkoterminowe. W aktywach trwałych ujęte są inwestycje długoterminowe.

Inwestycje długoterminowe

Należą do nich:

• Nieruchomości
• Wartości niematerialne i prawne
• Długoterminowe aktywa finansowe.

Należności krótkoterminowe należą do aktywów obrotowych.

Aktywa obrotowe (majątek obrotowy) różnią się od aktywów trwałych przede wszystkim tym, że w stosunkowo krótkim czasie następuje zmiana ich naturalnej postaci.

Zmiana ta wynika z prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności gospodarczej w toku, w trakcie której majątek ten przechodzi przez różne jej stadia i przyjmuje ciągle inną postać. Można więc stwierdzić, że przeobrażenia majątku obrotowego mają charakter ciągły. Aktywa obrotowe znajdują się w ciągłym ruchu (w ciągłym obrocie). Z tego faktu wywodzi się ich nazwa.

Aktywa obrotowe dzielą się na następujące grupy:

• Zapasy
• Należności krótkoterminowe
• Inwestycje krótkoterminowe

Zapasy to materiały, półprodukty i produkty w toku, produkty gotowe, towary.

Materiał jest to surowiec w postaci pierwotnej lub częściowo przetworzony, z którego wytwarza się różne produkty. Charakteryzują się tym, że zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym.

Dzielą się na:

1)      materiały podstawowe

2)      materiały pomocnicze

3)      paliwa zużywane na cele technologiczne, napędowe i gospodarcze

4)      części zamienne maszyn i urządzeń przeznaczone na wymianę części zużytych

5)      opakowania (np. kartony, worki, papier pakowy)

6)      odpady będące produkcyjnymi resztkami materiałów.

Materiały podstawowe, to inaczej surowce podstawowe, czyli materiały, które staną się w przyszłości głównym składnikiem gotowego wyboru (np. drewno w przemyśle meblarskim). Tym terminem określa się również materiały, które stanowią część składową danego wyrobu, a nie podlegają w danym podmiocie przetworzeniu (np. zamki błyskawiczne i guziki w przemyśle odzieżowym). W ten sposób określać się będzie także materiały, które są ściśle z wyrobem złączone. Będą to zatem na przykład opakowania podstawowe (np. tuby do pasty czy puszki do konserw).

Z kolei materiały pomocnicze to materiały, które nie stanowią istoty wyrobu, ale nadają mu określone cechy (na przykład klej, barwnik, lakiery, garbniki). Do tych materiałów należą również materiały przeznaczone na cele ogólne (na przykład do konserwacji maszyn i urządzeń, materiały biurowe, środki utrzymania czystości).

Towary to wyroby lub inne dobra przeznaczone do sprzedaży w stanie nieprzerobionym. Firma handlowa zakupuje je w celu odsprzedaży po wyższej cenie. Dodałam tutaj inne dobra, ponieważ nie wszystkie towary są wyrobami. Na przykład dla biura maklerskiego towarami będą aktywa finansowe.

Półprodukty i produkty w toku to inaczej produkcja nie zakończona (w tym także roboty i usługi) oraz półprodukty własnej produkcji. Do produkcji nie zakończonej zalicza się także budowę (na uprzednio nabytych gruntach) budynków mieszkalnych przeznaczonych do odsprzedaży, tj. koszty nabycia gruntów, opracowanie dokumentacji itp.

Produkty gotowe to efekt działalności operacyjnej (czyli podstawowej) danej jednostki.

Wg Ustawy o rachunkowości należności krótkoterminowe obejmują ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów niezaliczonych do aktywów finansowych, a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Należności krótkoterminowe

To przede wszystkim te sumy pieniężne które nam się należą w czasie krótszym niż 12 miesięcy, ale nie tylko.

Tak jak pisałam powyżej należności z tytułu dostaw i usług, nawet wtedy, gdy termin ich wymagalności będzie dłuższy od 12 miesięcy licząc od dnia bilansowego są w całości ujmowane są w aktywach obrotowych z podziałem na: do 12 miesięcy, powyżej 12 miesięcy.

Dzielimy je na 3 podstawowe grupy czyli:

1)      z tytułu dostaw i usłu,

2)      z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń,

3)      inne.

Inwestycje krótkoterminowe to aktywa obrotowe. Należą do nich krótkoterminowe aktywa finansowe do których należy również gotówka w kasie. Ponadto należą do nich inne inwestycje krótkoterminowe. Są to najbardziej „płynne” aktywa, to znaczy takie, które najszybciej można zamienić na inne dobro. Z tego powodu (jak wspomniano wcześniej) znajdują się na samym dole aktywów.