MSR 7 - sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych

14. 09. 2022 | Marzena Walkiewicz

Jednostki prowadząc księgi rachunkowe i sporządzając sprawozdanie finansowe zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości w ujmowaniu zdarzeń gospodarczych stosują się m.in. do zasady memoriałowej. Zgodnie z tą zasadą wszelkie zdarzenia gospodarcze ujmuje się zgodnie z datą ich powstania, bez względu na moment zapłaty. Na podstawie tak ujętych zdarzeń jednostka sporządza sprawozdanie finansowe. W celu zobrazowania faktycznych wpływów i wydatków jednostki, a więc przepływów finansowych w ujęciu kasowym należy sporządzić sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych. Podstawowe zasady oraz sposób prezentacji sprawozdania z przepływów środków pieniężnych ujęte zostały w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości nr 7.

Cel i zakres MSR nr 7

Zgodnie z zapisem standardu - celem standardu jest wprowadzenie wymogu dostarczania informacji na temat zaistniałych (w ujęciu historycznym) zmian w środkach pieniężnych i w ekwiwalentach środków pieniężnych, które zamieszczane są w rachunku przepływów pieniężnych dzielącym je w ciągu danego okresu na przepływy z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej.

Wedle MSR 7 jednostka zobowiązana jest do przygotowania rachunku przepływów pieniężnych zgodnie z wymogami standardu oraz jego prezentacji jako integralnej części sprawozdania finansowego. W rachunku przepływów pieniężnych ukazany został sposób, w jaki jednostka generuje i wykorzystuje dostępne środki pieniężne. Taka prezentacja jest ważna informacją dla odbiorców sprawozdania finansowego. Wykorzystywana jest jako wskaźnik wysokości wystąpienia przyszłych przepływów pieniężnych oraz analizy związków, które są między płynnością finansową jednostki a przepływami pieniężnymi i zmianami cen. Dostępne środki pieniężne są niezbędne do prowadzenia działalności oraz wywiązywania się z obowiązków płatniczych, bez względu na jej charakter. 

MSR nr 7 stawia przed wszystkimi jednostkami wymóg prezentacji rachunku przepływów pieniężnych.

Taka prezentacja sprawozdania finansowego, wraz z załączonym do niej rachunkiem przepływów pieniężnych staje się dobrym źródłem oceny sytuacji finansowej jednostki. Dzięki niej można dokonać oceny zmian w aktywach netto oraz wypłacalności i płynności finansowej. Informacje zawarte w rachunku przepływów środków pieniężnych pozwalają ocenić zdolność jednostki do generowania środków pieniężnych i ekwiwalentów środków pieniężnych. Informacje te pozwalają na opracowanie metody oceny oraz lepszą porównywalność sporządzonych przez różne jednostki sprawozdań.

W MSR 7 uzostały ujęte zostały następujące definicje:

• Środki pieniężne składają się z gotówki w kasie oraz depozytów płatnych na żądanie.
• Ekwiwalenty środków pieniężnych są krótkoterminowymi inwestycjami o dużej płynności, łatwo wymienialnymi na określone kwoty środków pieniężnych oraz narażonymi na nieznaczne ryzyko zmiany wartości.
• Przepływy pieniężne są wpływami lub wypływami środków pieniężnych oraz ekwiwalentów środków pieniężnych.
• Działalność operacyjna jest podstawowym rodzajem działalności powodującej powstawanie przychodów oraz każdym innym rodzajem działalności, która nie ma charakteru działalności inwestycyjnej i finansowej.
• Działalność inwestycyjna jest działalnością polegającą na nabywaniu i sprzedaży aktywów trwałych oraz inwestycji krótkoterminowych niezaliczonych do ekwiwalentów środków pieniężnych.
• Działalność finansowa jest działalnością, w wyniku której zmianie ulega wysokość i struktura wniesionego kapitału własnego oraz zadłużenia jednostki.

Jednostki w sprawozdaniu z przepływu środków pieniężnych obejmują środki pieniężne i ich ekwiwalenty zgromadzone w kasie i na rachunku bankowym. Ponadto obejmują krótkoterminowe inwestycje finansowe, które charakteryzują się wysoką płynnością i niskim ryzykiem zmian ich wartości w krótkim okresie oraz są wymienialne na znane środki pieniężne. Stanowią one zatem ekwiwalent środków pieniężnych, kiedy ich termin zapadalności wypada w ciągu trzech miesięcy od daty ich zakupu.

Prezentacja rachunku przepływów pieniężnych

Zgodnie z MSR nr 7 prezentacja rachunku przepływów pieniężnych obejmuje informacje z danego okresu sprawozdawczego z podziałem na działalność operacyjną, inwestycyjną i finansową.

Jednostka powinna w sposób najbardziej odpowiedni do charakteru swojej działalności, ująć informacje o przepływach pieniężnych. Podział sprawozdania z przepływów pieniężnych ze względu na rodzaj działalności pozwala na dokonanie oceny przez użytkowników sprawozdania ich wpływu na sytuację finansową jednostki. Tym samym dokonanie takiego podziału może spowodować, iż jedna transakcja będzie sklasyfikowana do różnych typów działalności. Przykładem może być spłata pożyczki gotówkowej, gdzie część spłaconego kapitału zostanie sklasyfikowana do działalności operacyjnej, natomiast część odsetkowa stanowić będzie element działalności finansowej.

Wyróżniamy zatem trzy oddzielne elementy rachunku przepływów pieniężnych:

• działalność operacyjna – która obejmuje przepływy pieniężne wynikające z podstawowej działalności jednostki. Są one skutkiem transakcji i innych zdarzeń, które uwzględnia się przy ustalaniu zysku lub straty. Przykładem przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej są:
  • środki pieniężne otrzymane z tytułu sprzedaży dóbr i świadczenia usług;
  •  środki pieniężne otrzymane z tytułu tantiem, opłat, prowizji i innych przychodów;
  •  środki pieniężne zapłacone na rzecz dostawców dóbr i usług;
  •  środki pieniężne zapłacone na rzecz i w imieniu pracowników;
  •  środki pieniężne otrzymane bądź zapłacone do zakładów ubezpieczeń,
  •  środki pieniężne zapłacone z tytułu podatku dochodowego lub zwroty podatku dochodowego,
  •  środki pieniężne otrzymane oraz zapłacone z tytułu umów;
• działalność inwestycyjna – związana jest z przepływami pieniężnymi obejmującymi działalność inwestycyjną jednostki, które wskazują na zakres poniesionych nakładów mających służyć generowaniu przychodu oraz przepływów pieniężnych w przyszłości; obejmuje również sprzedaż i zakup środków trwałych;
• działalność finansowa – obejmuje przepływy pieniężne wynikające ze zmian w strukturze kapitałów jednostki lub w strukturze długoterminowego zadłużenia jednostki.

Zapisy zawarte w MSR nr 7 umożliwiają jednostce przy sprawozdawczości części dotyczącej działalności operacyjnej posłużyć się:

• metodą bezpośrednią, w której jednostka wykazuje główne grupy przychodów i wydatków w kwotach brutto. Metoda ta jest zalecana do wykazywania przepływów pieniężnych działalności operacyjnej, bowiem dostarcza ona informacji potrzebnych do oszacowania przyszłych przypływów pieniężnych, co nie jest możliwe przy zastosowaniu metody pośredniej.
• metodą pośrednią, przy której zysk lub stratę jednostka koryguje o skutki transakcji bezgotówkowych, rozliczenia międzyokresowe oraz o pozycje przychodowe i kosztowe związane z przepływami. Alternatywnie, przy metodzie pośredniej przepływy pieniężne netto można zaprezentować poprzez wykazanie przychodów i kosztów ujętych w rachunku zysków i strat oraz zmian stanu zapasów oraz należności i zobowiązań związanych z działalnością operacyjną w danym okresie.

Przy sprawozdawczości przepływów pieniężnych z działalności inwestycyjnej i finansowej jednostka oddzielnie wykazuje główne kategorie otrzymanych i zapłaconych środków pieniężnych brutto, powstałych w wyniku działalności inwestycyjnej i finansowej, chyba że przepływy pieniężne opisane wcześniej są wykazane w kwotach netto.

Przepływy pieniężne w kwotach netto i w walutach obcych

Jednostka ma możliwość wykazania przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej w kwotach netto, gdy przepływy dotyczą:

• środków pieniężnych otrzymanych lub zapłaconych w imieniu klientów, które odzwierciedlają działalność prowadzoną przez klienta, np. depozyty bankowe płatne na żądanie, czynsze pobierane w imieniu właścicieli nieruchomości;

• otrzymanych i zapłaconych środków pieniężnych dotyczących pozycji o krótkim terminie płatności, np. podstawowe opłaty dotyczące posiadaczy kart kredytowych, pożyczki krótkoterminowe do trzech miesięcy;

Transakcje, które dokonywane są w walutach obcych powinny zostać zaksięgowane w walucie funkcjonalnej jednostki przy zastosowaniu waluty wymiany z dnia zrealizowania przepływów pieniężnych. Należy zaznaczyć również, iż niezrealizowane zyski i straty z tytułu różnic kursowych nie stanowią przepływów pieniężnych.

Skutki zmian kursów wymiany, które dotyczą środków pieniężnych i ekwiwalentów środków pieniężnych posiadanych przez jednostkę lub przypadających do zapłaty w walucie obcej, wykazuje się w rachunku przepływów pieniężnych w celu uzgodnienia kwot środków pieniężnych i ekwiwalentów środków pieniężnych na koniec i na początek okresu. Kwotę tę prezentuje się odrębnie od przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej i uwzględnia się w niej różnice, jeżeli takie występują, z tytułu wykazania tych przepływów pieniężnych po kursie wymiany obowiązującym na koniec okresu.

Klasyfikacja elementów przepływów pieniężnych

W sprawozdaniu z przepływów środków pieniężnych odsetki i dywidendy jednostka powinna wykazywać odrębnie, zachowując przy tym ciągłość w kolejnych okresach rozliczeniowych.

W przypadku instytucji finansowych zapłacone, otrzymane odsetki i dywidendy wykazywane są w rachunku przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej. W pozostałych przypadkach zapisy MSR nr 7 nie określają jednoznacznie do której działalności jednostka powinna sklasyfikować odsetki i dywidendy, pozostawiając przy tym wybór w interpretacji

Podobnie przepływy pieniężne z tytułu podatku dochodowego powinny być wykazywane odrębnie. Jednostka wykazuje je w działalności operacyjnej, chyba że jest w stanie przepływy te powiązać z działalnością inwestycyjną lub finansową. Jeżeli przepływy pieniężne z tytułu podatku są przypisane do więcej niż jednego rodzaju działalności, należy ujawnić łączną kwotę zapłaconego podatku.

W przypadku inwestycji w jednostki stowarzyszone i zależne, dla których stosuje się metodę praw własności sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych powinno zawierać jedynie te transakcje, które odbyły się pomiędzy inwestorem a jednostką stowarzyszoną. Przy konsolidacji proporcjonalnej powinny zostać również ujęte proporcjonalne udziały właściciela w przepływach jednostki zależnej.

Przepływy, które wynikają z nabycia lub sprzedaży jednostek zależnych powinny być wykazywane odrębnie i zaliczone do działalności inwestycyjnej. Skutków, jakie na przepływy pieniężne wywiera sprzedaż, nie odejmuje się od skutków, jakie na przepływy pieniężne wywiera zakup.

W przypadku tzw. transakcji bezgotówkowych, niewymagających posługiwania się środkami lub ekwiwalentami pieniężnymi, dotyczących działalności inwestycyjnej lub finansowej, wyklucza się z rachunku przepływów pieniężnych. Ujawnia się je w innym odpowiednim miejscu sprawozdania finansowego. Przykładami operacji bezgotówkowych są:

a) nabycie aktywów w drodze przejęcia bezpośrednio powiązanych z nimi zobowiązań lub za pomocą leasingu finansowego;

b) przejęcie jednostki za pomocą emisji akcji; oraz

c) konwersja długów na akcje.

Pozostałe informacje ujawniane w rachunku przepływów pieniężnych

Jednostka ujawnia komponenty środków pieniężnych i ekwiwalentów środków pieniężnych oraz prezentuje uzgodnienie kwot zawartych w rachunku przepływów pieniężnych z odpowiadającymi im pozycjami wykazanymi w bilansie.

Ponadto, przy znaczących wielkościach rachunku przepływów pieniężnych, jednostka wykazuje informacje wraz z załączonym komentarzem sporządzonym przez kierownictwo. Informacje te mogą dotyczyć:

a) wielkości niewykorzystanych jeszcze limitów kredytów i pożyczek, które mogą być dostępne w przyszłej działalności operacyjnej oraz w celu regulowania zobowiązań umownych, z zaznaczeniem ograniczeń w korzystaniu z tych kredytów i pożyczek;

b) łącznej sumy przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej związanych z udziałami we wspólnym przedsięwzięciu, które wykazuje się zgodnie z metodą proporcjonalnej konsolidacji;

c) łącznej sumy przepływów pieniężnych wskazujących na wzrost zdolności operacyjnej, przedstawionej oddzielnie od sumy przepływów pieniężnych niezbędnych w celu utrzymania dotychczasowej zdolności operacyjnej; oraz

d) sumy przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej w ramach wszystkich wykazywanych w sprawozdaniu segmentów sprawozdawczych (zob. MSSF 8 Segmenty operacyjne).

Rachunek przepływów pieniężnych jak i dołączone do niego dodatkowe informacje stanowią bardzo istotny środek umożliwiający odbiorcom sprawozdania na analizę kondycji finansowej jednostki. Informacje te użyteczne są w ocenie zdolności jednostki do generowania środków pieniężnych i ekwiwalentów środków pieniężnych.