MSSF 13 - Wycena wartości godziwej

13. 10. 2022 | Marzena Walkiewicz

MSSF 13 Wycena wartości godziwej

Proces wyceny jest niezwykle ważny w każdej jednostce - ponieważ ustala on kwoty pieniężne poszczególnych składników majątku firmy, które wykazane są w sprawozdaniu finansowym. Wartość godziwa stanowi jedną spośród możliwych metod wyceny. W Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej nr 13 Wycena wartości godziwej możemy znaleźć sposoby określania wartości godziwej, możliwe techniki wyceny oraz sposoby ustalenia jej poziomów.

Cel i zakres MSSF 13

Celem standardu jest:

• określenie definicji godziwej wartości;
• wyznaczenie ramy wyceny wartości godziwej w jednolitym dokumencie;
• wprowadzenie wymogu ujawniania informacji o wycenie wartości godziwej.

Standard ma zastosowanie wówczas, gdy inne wymogi standardów zobowiązują jednostkę do wyceny wartości godziwej lub ujawnienia informacji o wycenie wartości godziwej. Obecnie wartość godziwa jest wykorzystywana przede wszystkim do wyceny:

• środków trwałych (MSR 16),
• świadczeń pracowniczych (MSR 19),
• konsolidacji sprawozdań finansowych (MSR 27),
• aktywów i zobowiązań finansowych (MSR 27 i MSR 39),
• pomiaru utraty wartości aktywów (MSR 36),
• wartości niematerialnych (MSR 38),
• nieruchomości inwestycyjnych (MSR 40),
• aktywów biologicznych (MSR 41),
• zastosowania MSSF po raz pierwszy (MSSF 1),
• płatności w formie akcji (MSSF 2),
• połączeń jednostek gospodarczych (MSSF 3),
• aktywów trwałych przeznaczonych do sprzedaży (MSSF 5).

Międzynarodowe regulacje systematycznie poszerzają listę zastosowań wyceny poszczególnych składników sprawozdań finansowych w wartości godziwej.

Wymogi dotyczące wyceny i ujawniania informacji zawarte w MSSF 13 nie mają zastosowania do:

• transakcji płatności w formie akcji objętych zakresem MSSF 2 Płatności w formie akcji;
• transakcji leasingowych objętych zakresem MSR 17 Leasing oraz
• wycen, które wykazują pewne podobieństwa do wartości godziwej, lecz nie są wartością godziwą, takich jak możliwa do uzyskania wartość netto w MSR 2 Zapasy lub wartość użytkowa w MSR 36 Utrata wartości aktywów.

Natomiast wymóg ujawniania informacji nie ma zastosowania do:

• aktywów programu świadczeń pracowniczych wycenionych według wartości godziwej zgodnie z MSR 19 Świadczenia pracownicze;
• inwestycji w ramach programów świadczeń emerytalnych wycenionych według wartości godziwej zgodnie z MSR 26 Rachunkowość i sprawozdawczość programów świadczeń emerytalnych oraz
• aktywów, w przypadku których wartość odzyskiwalna stanowi wartość godziwą pomniejszoną o koszty zbycia zgodnie z MSR 36.

Wartość godziwa i jej definicja

W art. 28 ust. 6 ustawy o rachunkowości można znaleźć definicję, zgodnie z którą za wartość godziwą przyjmuje się kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami.

W analizowanym standardzie wartość godziwa została zdefiniowana jako cena, którą otrzymano by za zbycie składnika aktywów lub zapłacono by za przeniesienie zobowiązania w transakcji przeprowadzonej na zwykłych warunkach między uczestnikami rynku na dzień wyceny. Zatem stanowi ona wycenę opartą na danych rynkowych. W zależności od rodzaju danego aktywa dostęp jednostki do informacji rynkowych może być ograniczony, co znacznie może utrudnić wycenę. Jednak zgodnie ze standardem ustalenie wartości godziwej polega na oszacowaniu ceny danego aktywa, jaka byłaby w transakcji przeprowadzonej na zwykłych warunkach zbycia składnika aktywów lub przeniesienia zobowiązania między uczestnikami rynku w dniu wyceny i w aktualnych warunkach rynkowych.

Zgodnie z MSSF 13 wartość godziwą ustala się w czterech następujących krokach:

1) określenie składnika aktywów lub zobowiązań, który ma podlegać wycenie,

2) ustalenie dla danego składnika podstawowego lub najkorzystniejszego rynku,

3) w przypadku niefinansowego składnika aktywów określenie jego najlepszego wykorzystania,

4) wybór odpowiedniej techniki wyceny oraz danych wyjściowych.

Wycena wartości godziwej odnosi się do konkretnego składnika aktywów lub zobowiązania albo też grupy aktywów, grupy zobowiązań lub grupy aktywów i zobowiązań. Przy wycenie wartości godziwej jednostka uwzględnia cechy składnika aktywów lub zobowiązania, jeżeli uczestnicy rynku uwzględniliby takie cechy przy ustalaniu ceny składnika aktywów lub zobowiązania na dzień wyceny. Cechy te mogą obejmować zarówno stan i lokalizację danego składnika aktywów jak i ewentualne ograniczenia zbycia lub użycia.

Kolejnym warunkiem przeprowadzenia wyceny wartości godziwej jest przyjęcie założenia, że dany składnik aktywów lub zobowiązanie podlega wymianie w ramach transakcji na zwykłych warunkach zbycia, która odbywa się między uczestnikami rynku na dzień wyceny składnika w aktualnych warunkach rynkowych – na głównym rynku lub w razie braku, na najkorzystniejszym rynku.

Jednostka wyceniając konkretny składnik musi zatem przyjąć założenia, które przyjęliby uczestnicy rynku działając w swoim najlepszym interesie.

Przyjmując powyższe założenia należy przyjąć za wartość godziwą cenę, którą otrzymałoby się za zbycie składnika aktywów lub zapłacono by za przeniesienie zobowiązania w transakcji przeprowadzonej na zwykłych warunkach na głównym (lub najkorzystniejszym) rynku na dzień wyceny w aktualnych warunkach rynkowych (tj. ceną wyjścia) bez względu na to, czy cena ta jest bezpośrednio obserwowalna lub oszacowana przy użyciu innej techniki wyceny.

W standardzie przyjęto, że koszty transakcji nie są cechą składnika aktywów lub zobowiązania, a raczej właściwością transakcji i będą różne w zależności od tego, jak jednostka zawiera transakcję dotyczącą składnika aktywów lub zobowiązania.

W przypadku aktywów niefinansowych uwzględnia się zdolność uczestnika rynku do wytworzenia korzyści ekonomicznych poprzez jak największe i najlepsze wykorzystanie składnika aktywów lub jego zbycie innemu uczestnikowi rynku, który zapewniłby jak największe i jak najlepsze wykorzystanie tego składnika aktywów.

Wycena zobowiązań i własnych instrumentów kapitałowych jednostki

Wycena wartości godziwej zobowiązań i własnych instrumentów kapitałowych jednostki, podobnie jak przy składnikach aktywów i zobowiązań, opiera się na założeniu, iż zobowiązanie finansowe lub niefinansowe albo też własny instrument kapitałowy jednostki jest przenoszone na uczestnika rynku w dniu wyceny.

Przykładowa transakcja opiera się na poniższych założeniach:

• zobowiązanie zachowałoby swoją ważność, a przejmujący uczestnik rynku musiałby wypełnić zobowiązanie. Zobowiązanie nie zostałoby rozliczone z kontrahentem ani nie zostałoby uregulowane w inny sposób w dniu wyceny;
• własny instrument kapitałowy jednostki zachowałby swoją ważność, a przejmujący uczestnik rynku przejąłby prawa i obowiązki powiązane z instrumentem. Instrument nie zostałby umorzony ani nie zostałby uregulowany w inny sposób w dniu wyceny.

Jeśli jednostka nie ma dostatecznych informacji, które dotyczyłyby ceny podobnego zobowiązania lub własnego instrumentu kapitałowego a inna strona posiada identyczną pozycję jako składnik aktywów, jednostka wycenia wartość godziwą zobowiązania lub instrumentu kapitałowego z perspektywy uczestnika rynku, który posiada identyczną pozycję jako składnik aktywów na dzień wyceny. W przeciwnej sytuacji, gdy inna jednostka nie posiada identycznej pozycji jako składnika aktywów, wówczas jednostka wycenia wartość godziwą zobowiązania lub instrumentu kapitałowego przy użyciu techniki wyceny z perspektywy uczestnika rynku, który ma zobowiązanie lub wysunął roszczenie z tytułu kapitału.

Jakie są metody wyceny?

Zgodnie z MSSF 13 jednostka powinna zastosować technikę wyceny, która będzie dopasowana do okoliczności oraz do dostępności danych przy maksymalnym wykorzystaniu odpowiednich obserwowalnych danych wejściowych i minimalnym wykorzystaniu nieobserwowalnych danych wejściowych.  

Dane obserwowalne są ogólnodostępne, publiczne, pochodzą spoza jednostki oraz dotyczą aktualnych zdarzeń na rynku. Natomiast dane nieobserwowalne stanowią wewnętrzne założenia jednostki, których nie można lub też trudno jest obiektywnie zweryfikować.

W analizowanym MSSF 13 – do wyznaczenia wartości godziwej zostały wymienione trzy metody :

• metoda rynkowa – polega na bazowaniu na cenach i informacjach dostępnych na rynku, gdzie generowane są podobne lub identyczne jak składnik podlegający wycenie transakcje. Techniki związane z tą metodą często opierają się na wykorzystaniu wycen wielokrotnych wywodzących się z zestawu porównywalnych danych. Techniki tej metody obejmują także macierzowa kalkulację cen, która stosowana jest przede wszystkim do wyceny niektórych instrumentów finansowych;

• metoda oparta na cenie nabycia – określana jest również jako metoda bieżącego kosztu odtworzenia. Metoda ta odzwierciedla kwotę, która jest aktualnie wymagana do odtworzenia wydajności danego składnika aktywów. Z perspektywy sprzedającego jest to cena, którą poniósłby nabywca, aby nabyć lub skonstruować dany składnik majątku o podobnej użyteczności, skorygowaną o utratę przydatności. Utrata przydatności obejmuje fizyczne i ekonomiczne starzenie się danego przedmiotu. Metoda ta jest wykorzystywana głównie do wyceny wartości godziwej aktywów materialnych, które są wykorzystywane w połączeniu z innymi aktywami lub innymi aktywami i zobowiązaniami;

• metoda przychodów – opiera się na przeliczenia przyszłych kwot na jedną bieżącą (zdyskontowaną) kwotę. Przy zastosowaniu tej metody jednostka przyjmuje aktualne oczekiwania rynku co do obliczanych przyszłych kwot. Metoda opiera się na niepewnych wartościach, które są szacowane przez jednostkę, a zatem wymaga od osób dokonujących wyceny specjalistycznej wiedzy.

Dana jednostka powinna dopasować metodę wyceny do specyfiki wycenianej rzeczy, maksymalnie wykorzystując przy tym obserwowalne dane wyjściowe. Przepisy umożliwiają zmianę techniki wyceny, która może być konieczna w poniższych sytuacjach:

• pojawienie się nowej, bardziej odpowiedniej i dokładniejszej metody wyceny, która daje możliwość uzyskania lepszych wyników,
• zdobycie przez jednostkę nowych informacji,
• niedostępność informacji, które do tej pory były wykorzystywanie przy danej metodzie wyceny,
• zmiana warunków panujących na danym rynku.

Zmiany, które wynikają ze zmiany techniki wyceny lub jej stosowania traktowane są jako zmiana wartości szacunkowych zgodnie z MSR 8, w którym ujawnianie informacji o tej zmianie nie jest wymagane w przypadku zmian wynikających ze zmiany techniki wyceny lub jej stosowania.

Hierarchia wartości godziwej

MSSF 13 wprowadza hierarchię wartości godziwej, której nadrzędnym celem jest zwiększenie spójności i porównywalności wyceny. Hierarchia wartości godziwej opiera się na poziomach uzyskania informacji wejściowych.

Pierwszy poziom oparty jest na danych wejściowych, które pochodzą z aktywnego rynku. Zatem dane te są najbardziej wiarygodne, dlatego też powinny być stosowane zawsze wtedy, gdy jest to możliwe. Są to dane obserwowalne, które jednostka przyjmuje z rynku aktywnego bez żadnych dodatkowych korekt.

Drugi poziom zawiera dane wyjściowe różniące się od tych z aktywnego rynku. Dane te są obserwowalne, obiektywne i możliwie mierzalne. Wykorzystywane są one w metodzie rynkowej, w której to ceny są odpowiednio korygowane oraz metodzie przychodów. Na tym poziomie dostępne są następujące źródła informacji:

• notowania z aktywnego rynku dla podobnych aktywów i pasywów,
• notowania z nieaktywnych rynków dla takich samych lub podobnych aktywów i pasywów,
• informacje z rynków, które nie są notowane, np. stopy procentowe, spready kredytowe,
• inne informacje, które są rynkowo potwierdzone.

Trzeci poziom uwzględnia dane, które są nieobserwowalne. Stosuje się je jedynie wtedy, gdy nie możliwym jest uzyskanie informacji z powyższych poziomów wyceny. Są to subiektywne dane wyjściowe, które pochodzą spoza rynku. Wykorzystuje się je w metodzie przychodów i metodzie opartej na cenie nabycia.

Ujawnienie informacji o wartości godziwej

Jednostka zobowiązana jest do ujawnienia informacji, które pozwolą użytkownikom jej sprawozdania finansowego do oceny:

• aktywów i zobowiązań wycenionych według wartości godziwej regularnie lub nieregularnie w sprawozdaniu z sytuacji finansowej po początkowym ujęciu, technik wyceny i danych wejściowych wykorzystanych do wyceny;
• regularnych wycen wartości godziwej przy użyciu istotnych nieobserwowalnych danych wejściowych (poziom 3), wpływu wycen na wynik finansowy albo inny całkowity dochód za dany okres.

Zatem, dla możliwości oceny powyższych wycen jednostka powinna uwzględnić w informacji:

• poziom szczegółowości niezbędny do spełnienia wymogów ujawnienia informacji;
• znaczenie, które należy przypisać każdemu z poszczególnych wymogów;
• zakres agregacji lub dezagregacji;
• potrzebę dodatkowych informacji dla użytkowników sprawozdań finansowych w celu oceny ujawnionych informacji ilościowych.

W sytuacji, gdy ujawnienie powyższych informacji nie jest wystarczające do oceny zastosowanych wycen aktywów i pasywów, jednostka zobowiązana jest do ujawnienia wszystkich informacji pozwalających na prawidłowy odbiór czytelników sprawozdania finansowego.