Likwidacja środka trwałego w księgach rachunkowych

11. 10. 2024 | Marzena Walkiewicz

Środki trwałe – definicje ogólne związane z likwidacją

W myśl art. 3 ust, 1 pkt 12 ustawy o rachunkowości przez aktywa rozumiane są kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.

Objęty ewidencją środek trwały może utracić zdatność do użytkowania, lub jego użytkowanie jest nieopłacalne ze względu np. na fizyczne zużycie lub uszkodzenie, zużycie moralne wynikające z postępu technicznego, zmianę przepisów, zdarzenie losowe lub zmianę rodzaju prowadzonej przez jednostkę działalności. W praktyce oznacza to, że w sytuacji, gdy dany środek trwały straci swoją przydatność do użytkowania i nie będzie już wykorzystywany przez jednostkę w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, to wówczas dany składnik majątku nie spełnia już warunków wynikających z ustawy o rachunkowości, a więc podlega on wyksięgowaniu z rzeczowych aktywów trwałych jednostki. Środek trwały może podlegać likwidacji wskutek przestarzenia, zużycia czy uszkodzenia środka trwałego. Należy jednak pamiętać, że nie zawsze zaprzestanie używania danego środka trwałego jest równoznaczne z jego rzeczywistą likwidacją, dlatego wyróżnia się 2 fazy likwidacji:

• likwidacja księgowa – środek trwały zostaje wówczas wycofany z używania i postawiony w stan likwidacji,
• likwidacja faktyczna, czyli fizyczna likwidacja środka trwałego.

Zgodnie z pkt. 9.6 Krajowego Standardu Rachunkowości 11 „Środki trwałe”, postawienie środka trwałego w stan likwidacji oznacza podjęcie udokumentowanej decyzji o jego wycofaniu z użytkowania i zaprzestanie ujmowania go w księgach rachunkowych. Likwidacja taka prowadzi do działań polegających na:

a) fizycznym unicestwieniu (rozbiórka, demontaż, złomowanie), albo

b) wyłączeniu środka trwałego z ksiąg rachunkowych, bez przeprowadzania fizycznej likwidacji, albo

c) wykorzystaniu likwidowanego środka trwałego jako bazy (elementu konstrukcyjnego) nowego środka trwałego.

Środek trwały postawiony w stan likwidacji ujmuje się w ewidencji pozabilansowej aż do momentu jego fizycznej likwidacji. Usunięcie składnika aktywów z ewidencji bilansowej środków trwałych następuje w wyniku jego likwidacji, która odbywa się na podstawie protokołu komisji likwidacyjnej, zatwierdzonego przez kierownika jednostki. Potwierdzeniem postawienia środka trwałego w stan likwidacji jest dokument wewnętrzny LT – likwidacja środka trwałego.

Środek trwały według ustawowej definicji

W myśl art. 3 ust. 1 pkt 15 ustawy o rachunkowości – środkami trwałymi są m.in. rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Zalicza się do nich w szczególności:

a) nieruchomości - w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

b) maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,

c) ulepszenia w obcych środkach trwałych,

d) inwentarz żywy.

Natomiast nawiązując do Krajowego Standardu Rachunkowości 11 „Środki trwałe” - poprzez środek trwały jest to składnik aktywów, który na dzień ujęcia, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 15 ustawy, spełnia łącznie następujące warunki:

a) posiada formę rzeczową lub jest rzeczowym prawem majątkowym, takim jak: prawo wieczystego użytkowania gruntu, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego bądź spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

b) jego przewidywany okres ekonomicznej użyteczności w danej jednostce jest dłuższy niż rok (12 miesięcy),

c) jest przeznaczony do wykorzystania na potrzeby jednostki, w tym także do trwałego wykorzystywania przez inne jednostki na podstawie umów najmu, dzierżawy lub leasingu, o ile w myśl art. 3 ust. 4 ustawy, umowy te nie spełniają definicji leasingu finansowego,

d) jest kompletny i zdatny do użytkowania.

Likwidacja środka trwałego w praktyce - przykład

Dokument LT stanowi podstawę do wyksięgowania środka trwałego z ewidencji bilansowej. Datą sporządzenia protokołu jest jednocześnie datą postawienia środka trwałego w stan likwidacji. Dokumentem księgowym powodującym ten stan jest dowód wewnętrzny „LT – Likwidacja środka trwałego”. Likwidacja środka trwałego oznacza wyłączenie go z użytkowania w prowadzonej działalności gospodarczej. W sytuacji, gdy dany środek trwały, który został postawiony w stan likwidacji – nie został jeszcze zamortyzowany, to wówczas niezamortyzowana część środka trwałego, która jest tzn. wartością netto likwidowanego środka trwałego – ujmowana jest na koncie 761Konto 761 - Pozostałe koszty operacyjne (Kosztowe) 761 „Pozostałe koszty operacyjne”. Równolegle na podstawie dokumentu PK – dokonywana jest ewidencja środka trwałego w ewidencji pozabilansowej, który został postawiony w stan likwidacji – czyli na kontach zespołu 090 „Środki trwałe w likwidacji”.

W powyższej sytuacji dokonaliśmy tzn. likwidacji księgowej – w której to środek trwały jest likwidowany w ewidencji księgowej, natomiast może on fizycznie nadal istnieć.

Przykład. W jednostce XYZ podjęto decyzję o likwidacji starej maszyny, która nie jest już użytkowana. Wartość początkowa maszyny wynosiła 50.000 zł, zaś jej dotychczasowe umorzenie wynosiło 45.000 zł. Kierownik jednostki podjął decyzję o tym, że w związku ze zmianą technologii produkcji maszyna nie będzie wykorzystywana w ramach prowadzonej działalności. Koszty utylizacji maszyny przez firmę zewnętrzną wyniosły 6.000 zł.

1. Dokument LT – likwidacja środka trawłego

Strona WN konto 070Konto 070 - Umorzenie środków trwałych (Pasywne) 070 „Umorzenie środków trwałych” kwota 45.000 zł

Strona WN konto 761Konto 761 - Pozostałe koszty operacyjne (Kosztowe) 761 „Pozostałe koszty operacyjne” kwota 5.000 zł

Strona MA konto 010Konto 010 - Środki trwałe (Aktywne) 010 „Środki trwałe” kwota 50.000 zł

2. Równoległe ujęcie środka trwałego w likwidacji – na ewidencję pozabilansową (środek trwały widnieje w ewidencji pozabilansowej do moment jego fizycznej likwidacji)

Strona WN konto 091Konto 091 - Środki trwałe w likwidacji (Aktywne) 091 „Środki trwałe w likwidacji” kwota 50.000 zł

3. Otrzymanie protokołu likwidacyjnego

Strona MA konto 091Konto 091 - Środki trwałe w likwidacji (Aktywne) 091 „Środki trwałe w likwidacji” kwota 50.000 zł

4. Faktura zakupu - usługi utylizacji likwidowanej maszyny

Strona WN konto 761Konto 761 - Pozostałe koszty operacyjne (Kosztowe) 761 „Pozostałe koszty operacyjne” kwota 6.000 zł

Strona MA konto 201Konto 201 - Rozrachunki z dostawcami (Pasywne) 201 „Rozrachunki z dostawcami” kwota 6.000 zł

5. Dokument WB – zapłata za fakturę

Strona WN konto 201Konto 201 - Rozrachunki z dostawcami (Pasywne) 201 „Rozrachunki z dostawcami” kwota 6.000 zł

Strona MA konto 130Konto 130 - Rachunek bieżący (Aktywne) 130 „Rachunek bieżący” kwota 6.000 zł

Warto pamiętać, że fizyczna likwidacja środka trwałego często wiąże się z dodatkowymi kosztami, takimi jak demontaż czy utylizacja. W niektórych przypadkach jednostka może uzyskać przychody z likwidacji, np. ze sprzedaży złomu. Zarówno koszty, jak i przychody związane z likwidacją zalicza się do pozostałych kosztów lub przychodów operacyjnych. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 32, są to koszty i przychody pośrednio związane z działalnością operacyjną jednostki, w tym dotyczące zbycia środków trwałych, wartości niematerialnych, prawnych oraz inwestycji.