Weksle jako jedna z form rozliczeń bezgotówkowych

21. 07. 2013 | Ewa Kusznierowska

Jedną z form rozliczeń bezgotówkowych są weksle.

Wyróżniamy dwa rodzaje weksli:

• weksel  własny-zwany solo,
• weksel trasowany.

Czym różni się weksel własny od trasowanego?

Weksel własny zawiera bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy do zapłaty określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu określonej sumy pieniędzy. W tej transakcji biorą udział dwie osoby: wystawca, który staje się dłużnikiem i odbiorca, który staje się wierzycielem.

W przypadku weksla trasowanego sytuacja jest trochę inna. Mamy tutaj do czynienia co najmniej z trzema osobami:

• wystawcą tzn. trasantem,
• trasatem czyli osobą, która będzie dłużnikiem,
• remitentem czyli osobą, która staje się wierzycielem.

W chwili wystawienia weksla Trasant daje polecenie Trasatowi by w określonym terminie zapłacił określoną kwotę Remitentowi. Trasat oczywiście musi taki weksel potwierdzić. Weksel trasowany staje się pełnowartościowym papierem w obrocie z chwilą jego przyjęcia (dokonania tzw. akceptu weksla) przez trasata. Przyjęcie weksla (akcept) dokonywane jest przez złożenie podpisu na wekslu pod wyrazem „przyjmuję” lub „akceptuję”. Swoim podpisem trasat  przyjmuje na siebie zobowiązanie zawarte w treści weksla.

Dlaczego napisałam o co najmniej trzech  osobach? Otóż Remitent (czyli pierwszy wierzyciel) może przekazać ten weksel kolejnej osobie na podstawie tzn. indosu, tzn. zamiast płacić gotówką może przekazać uprawnienia płynące z weksla na inne osoby.

Może też taki weksel przekazać bankowi. Wtedy bank będzie ubiegał się o spłatę zobowiązania od Trasata. Weksel w momencie realizacji posiada wyższą wartość niż w momencie wystawienia. Jego wartość zależy od kwoty pierwotnej czyli należności, stopy procentowej odsetek w skali roku, liczby dni, jaka upływa od dnia wystawienia weksla do terminu jego płatności lub terminu jego realizacji. Każdy kolejny nabywca i bank potrąca oczywiście odsetki za okres od daty ich otrzymania do daty płatności. Więcej na ten temat będzie można wyczytać w kolejnym artykule.

Przekazując weksel kolejnym osobom dotychczasowy wierzyciel (czyli remitent) podpisuje się na wekslu jako tzn. indosant. Zapewne wie, że po upływie odpowiedniej ilości czasu, osoba będąca ostatecznym remitentem, czyli ktoś kto posiada prawo do weksla, najpierw pójdzie do trasata lub akceptanta (jeżeli jest nią inna osoba). Ponadto powinien być świadomym faktu, że w przypadku gdy trasatem będzie przedsiębiorstwo, które ogłosiło upadłość, remitent ma prawo pójść do dowolnej osoby, która podpisała się na wekslu jako indosant i od tej osoby może wymagać spłaty należności. Wynika to z faktu, że wystawca weksla, trasat, indosant lub poręczyciel odpowiadają za zobowiązanie wynikające z niego solidarnie.

 Wystawca weksla może  zwolnić się od odpowiedzialności za przyjęcie weksla przez umieszczenie odpowiedniej klauzuli. W tym celu musi umieścić na wekslu klauzurę „bez odpowiedzialności za przyjęcie” albo „bez obliga”. Świadomość tego faktu jest ważna nie tylko dla wystawcy, ale również dla pozostałych osób, ponieważ muszą one wiedzieć, że w takim wypadku nie mają prawa dochodzenia swoich  należności od tej osoby.

Bez względu na rodzaj weksla jest on zawsze  bezwarunkowym zobowiązaniem wystawcy do   zapłaty określonej kwoty w określonym terminie. Słowo bezwarunkowe oznacza, że bez względu na okoliczności, po wystawieniu  weksla trasat ma obowiązek uiszczenia tej należności w określonym terminie. W chwili gdy z jakiś powodów ich nie ureguluje, osoba posiadająca  prawo do weksla może dochodzić swoich praw na drodze sądowej.  Każda z osób, która solidarnie odpowiada za zobowiązanie wekslowe może być pociągnięta do odpowiedzialności za to zobowiązanie.  Bardzo często w takim wypadku wierzyciel z takiego prawa korzysta. W  przypadku dochodzenia należności wynikających z prawa wekslowego  na drodze sądowej, pozew wniesiony przez wierzyciela wekslowego może zostać rozpoznany w postępowaniu nakazowym, jeżeli  zgłosi on wniosek o wydanie nakazu zapłaty w tym postępowaniu.

W takim wypadku sąd orzeka  na posiedzeniu niejawnym bez udziału stron i przeprowadzania rozprawy i opiera się jedynie na złożonym pozwie oraz załączonym do niego oryginalnym wekslu. (Oznacza to, że wszelkie dodatkowe umowy w tym postępowaniu nie mają znaczenia). W razie złożenia ważnego weksla sąd wydaje nakaz zapłaty przesyłając go wierzycielowi oraz dłużnikowi. W  nakazie zapłaty wyznaczony jest, bardzo krótki bo zaledwie, dwutygodniowy termin na zapłatę sumy wekslowej bądź na wniesienie przeciwko niemu zarzutów. Niezależnie od działań dłużnika, po dwóch tygodniach nakaz zapłaty staje się wykonalny i może być przedmiotem egzekucji komorniczej po nadaniu klauzuli wykonalności, a więc ma moc tytułu egzekucyjnego. Ponadto nakaz zapłaty od chwili wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, będący podstawą dla prowadzenia przez komornika postępowania zabezpieczającego.

    Posiadacz weksla nie musi spełniać tutaj jakichkolwiek warunków. Jest to bardzo ważne. Zdarzały się przypadki takich umów, w których wykonawca nie do końca świadomy tego prawa, celem zabezpieczenia wykonania prac w terminie, podpisywał weksel. Pomimo wykonania prac w terminie, nieuczciwy zleceniodawca, nie dość, że mu nie zapłacił za wykonaną pracę posłużył się wekslem. Pomimo ewidentnej sytuacji, wystawca weksla musiał zapłacić określoną kwotę w określonym terminie, ponieważ takie jest prawo wekslowe. Miał oczywiście prawo ubiegać się sądownie o zapłatę i zwrot nadpłaconej wartości weksla, ale zapłacić musiał.

Dlatego bardzo ważna jest świadomość tego faktu, że weksel jest bezwarunkowym zobowiązaniem do zapłaty, ponieważ nieświadomy przedsiębiorca może nawet zbankrutować (szczególnie właściciel firmy wchodzącej dopiero na rynek), jeżeli trafi na nieuczciwego kontrahenta.

Niestety na rynku pracy zdarzają się nieuczciwi przedsiębiorcy, którzy wychodzą z założenia, że w biznesie wszelkie chwyty są dozwolone. Z etycznego punktu widzenia takie posunięcia są zwykłą kradzieżą, ponieważ ten „zysk” powoduje u drugiej osoby poważne straty. Najwyraźniej jednak niektórzy  nieuczciwi biznesmani traktują takie posunięcia jako „zwykłe ryzyko związane z  prowadzeniem działalności”. Prowadząc działalność należy liczyć się z możliwością współpracy z  różnymi ludźmi w tym (niestety również) z nieuczciwymi kontrahentami, dlatego znajomość prawa, w tym prawa wekslowego, jest niezwykle ważna. Osoby nie znające prawa wekslowego mogą się narazić na poważne problemy.

Dla bezpieczeństwa przedsiębiorstwa weksle powinniśmy  podpisywać tylko wtedy, gdy jesteśmy faktycznie komuś winni jakąś kwotę pieniędzy lub w innych podobnych sytuacjach.

Weksle in blanco podpisywane są na przykład przez osoby otrzymujące dotację unijną, przy pobieraniu pieniędzy z Miejskiego lub Powiatowego Urzędu Pracy albo z innych instytucji. Jest to zabezpieczenie zwrotu dotacji- w przypadku zerwania umowy przez tę osobę. Podpisany weksel daje gwarancję instytucji pośredniczącej, że beneficjent pomocy albo dochowa warunków umowy albo (w przypadku gdy ich nie dochowa), poniesie konsekwencje w postaci zwrotu pozyskanej dotacji.

Na pewno nie jest to najwłaściwszy dokument do podpisywania w sytuacji gdy chcemy dać komuś gwarancję dobrze wykonanej pracy, ponieważ nawet nie zakładamy, w tej sytuacji, możliwości istnienia długu z naszej strony w stosunku do kontrahenta. Wiemy natomiast, że po wykonaniu przez nas pracy to nasz kontrahent będzie miał wobec nas zobowiązanie.

W przypadku gdy jeden z indosantów musi zapłacić wartość sumę wekslową, ma prawo ubiegać się o zwrot części zapłaty od pozostałych indosantów i od trasata, ale przeważnie odbywa się to na drodze sądowej i trwa o wiele dłużej niż dwa tygodnie w trakcie których musi spłacić wierzyciela posiadającego prawo do weksla.

Nie znaczy to oczywiście, że z weksli mamy nie korzystać, ale trzeba wiedzieć w jakich sytuacjach lepiej ich nie stosować i znać ryzyko związane z nimi.

W przypadku ogłoszenia upadłości przez przedsiębiorstwo, płatności wekslowe są priorytetowe i muszą być zrealizowane jako pierwsze.

W prawie polskim zasady wystawiania i obrotu wekslami reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – tzn. Prawo wekslowe.

Weksel trasowany, jest ważny tylko wtedy, gdy są w nim zamieszczone następujące elementy:

1. Nazwa "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2. Polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3. Nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);
4. Oznaczenie terminu płatności;
5. Oznaczenie miejsca płatności;
6. Nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
7. Oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;
8. Podpis wystawcy weksla.

Do 1 stycznia 2007 r. istniały urzędowe blankiety wekslowe, które służyły realizacji obowiązków fiskalnych wynikających z ustawy o opłacie skarbowej. Od tej daty od weksli nie pobiera się opłaty skarbowej, natomiast w obrocie funkcjonują prywatne blankiety wydawane przez poszczególnych przedsiębiorców, z tym, że nie ma ustalonego jednolitego wzoru takiego dokumentu.

Rola weksli

Podsumowując można stwierdzić, że weksle są jedną z form rozliczeń bezgotówkowych. Weksle obce otrzymane od kontrahentów mają charakter „surogatu” środka płatniczego tzn. mogą zastępować środki płatnicze. Mogą być złożone w banku do dyskonta lub indosowane. Można więc przy ich użyciu przenosić prawa wynikające z posiadania weksli na inne osoby tzn. dokonywać nimi zapłaty. Można również skierować je do wykupu przez bank jeszcze przed upływem terminu ich wykupu. Mogą być one bardzo wygodnym środkiem płatniczym dla przedsiębiorców, ale posługując się nimi warto jest znać prawo wekslowe, ponieważ z ich obrotem wiążą się  jednak pewne zagrożenia.

Oczywiście nas jako księgowych interesuje głównie aktualna wartość zaksięgowanie weksla, który jest jedną z  form płatności bezgotówkowej oraz sposób jego księgowania. Temu zagadnieniu będzie poświęcony następny artykuł.