Czeki jako kolejna forma rozliczeń bezgotówkowych

01. 10. 2013 | Ewa Kusznierowska

Do innych środków pieniężnych zaliczamy (omówione wcześniej) środki pieniężne w drodze, weksle płatne w terminie do 3 miesięcy od dnia bilansowego,  lokaty terminowe o terminie zapadalności krótszym niż 3 miesiące oraz (nie omówione  do tej pory) rozrachunkowe i gotówkowe czeki obce. Jest to kolejna forma rozliczeń bezgotówkowych, którą chcę omówić.

Co to jest czek?

Czek jest dokumentem skierowanym do banku.  Jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. Przy użyciu tego dokument wystawca rozporządza swoimi środkami pieniężnymi, które znajdują się w banku,  ponieważ na podstawie czeku wypłacane są z jego  konta pieniądze.

Podobnie jak w przypadku weksli mamy tutaj: trasata, trasanta i remitenta. Nazwy te są stosowane analogicznie jak w przypadku weksli i tak:

• Trasantem nazywamy wystawcę czeku. Może nim być każda osoba fizyczna lub prawna posiadająca rachunek bankowy.
• Trasatem czeku jest bank, który prowadzi rachunek trasanta.
• Remitentem czeku jest osoba fizyczna lub prawna, na którą czek wystawiono.

Czek jest papierem wartościowym. Musi zawierać w treści słowo „czek” traktowane jako bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej kwoty pieniężnej, oznaczenie miejsca płatności i banku, który ma zapłacić. Ponadto musi zawierać datę jego wystawienia oraz podpis wystawcy .

W praktyce czeki wystawia się na specjalnych blankietach, które wydają swoim klientom banki. Blankiety te drukowane są przy użyciu specjalnej techniki, z wydrukowaną nazwą baku i nazwą rachunku wystawcy. Zabezpiecza to przed nadużyciami i podróbkami.

Rodzaje czeków

W zależności od sposobu określenia remitenta wyróżniamy czeki:

• Imienne, tzn. takie, które zawierają imię i nazwisko remitenta (tzn. wierzyciela uprawnionego do odbioru sumy czekowej). W przypadku tych czeków bank w czasie wypłaty ma obowiązek sprawdzenia legitymacji czekowej osoby, na rzecz której został wystawiony czek.
• Na okaziciela - w przypadku tych czeków bank jest zwolniony ze sprawdzania, czy osoba, która przedkłada czek do realizacji, jest jego prawnym właścicielem z formalnego punktu widzenia. Czeki takie są realizowane po wręczeniu dokumentu.

 Ze względu na sposób w jaki czeki są realizowane przez bank, można wyróżnić:

• Czek gotówkowy (zwykły lub kasowy)- jest to dyspozycja wystawcy czeku (trasanta) udzieloną bankowi (trasatowi) do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty. W zależności od formy czeku, kwota ta może być wypłacona okazicielowi (czek na okaziciela) lub osobie wskazanej na czeku (czek imienny).
• Czek rozrachunkowy jest  dyspozycją wystawcy czeku (trasanta) udzieloną bankowi (trasatowi) do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. W przeciwieństwie do czeku gotówkowego jest zaopatrzony w napis „do rozrachunku”, „przelać na rachunek” lub „przekazać na rachunek”. Napis ten powoduje, że posiadacz czeku nie otrzyma wypłaty w gotówce. Kwota określona na czeku zostanie przekazana na konto remitenta. Taki czek lepiej zabezpiecza przed podjęciem gotówki przez niewłasciwą osobę. W praktyce takie czeki  często są stosowane w sklepach, przy zakupie towaru.
• Odmianą czeku rozrachunkowego jest czek potwierdzony- to czek, który zawiera oświadczenie banku, że na rachunku klienta jest określona suma pieniędzy. W tym wypadku bank (trasat), na wniosek wystawcy czeku, może czek potwierdzić, rezerwując jednocześnie na  rachunku bankowym trasanta odpowiednią kwotę na pokrycie czeku. Taki czek, poza oświadczeniem, posiada  stempel banku, który go wystawił. Kwota, na którą jest wystawiony, zostaje zablokowana na koncie wystawcy czeku (trasanta) do czasu jego realizacji. Daje to zabezpieczenie przyjmującemu czek (remitentowi) przed ewentualnym brakiem  pokrycia czeku. Jeżeli banki zawarły porozumienie w sprawie realizacji takich czeków, można go zrealizować w innym banku niż został wystawiony, bez konieczności sprawdzania rachunku wystawcy.
• Czek bankierski tzn. czek wystawiany przez bank. Zawiera polecenie wypłaty skierowane do innego banku na rzecz określonej osoby lub na okaziciela. Wymaga wysokiego zaufania u trasata i jest wypłacany po sprawdzeniu autentyczności podpisów osób uprawnionych.
• Czek zakreślony to czek, na którym zostały zamieszczone dwie równoległe linie ukośne lub poprzecznie na frontowej stronie, ma ograniczony obieg. Wypłata następuje tylko na rzecz innego banku lub osoby wskazanej przez klienta w umowie z bankiem.
• Kolejną formą czeków są tzn. euroczeki. Jest to odmiana czeków gwarantowanych. Obrót nimi jest zunifikowany. Drukowane są na specjalnym papierze  wartościowym ze znakiem wodnym. Emitowane są przez większość europejskich banków działających w Międzynarodowym Systemie Euroczekowym.  Euroczeki, wystawiane są w różnych walutach, mają taką samą formę i kolor, a różnią się jedynie kodem kraju wystawcy. Pozwala to na ich zastosowanie na zasadach zbliżonych do obrotu gotówkowego. Ich wystawcami są osoby fizyczne krajowe lub zagraniczne, które  posiadają karty gwarancyjne wystawione przez zagraniczne instytucje kredytowe. Trasatami euroczeków są banki, które emitowały karty gwarancyjne i w których wystawca czeku posiada rachunek. Polska należy do Międzynarodowego Systemu Euroczekowego  od 1991. Euroczeki mogą być wykorzystywane do regulowania płatności w kraju i za granicą. Można nimi regulować rachunki za towary i usługi w hotelach, restauracjach, stacjach benzynowych i innych punktach handlowo-usługowych oraz pobierać gotówkę w oddziałach banków oznaczonych niebiesko-czerwonym znakiem EC. Ich równowartość zawsze jest wypłacana w walucie kraju, w którym jest realizowany.
• Czek podróżniczy jest emitowany przez renomowane banki, z reguły w ustalonych nominałach. Aby otrzymać czek trzeba przed wyjazdem udać się do banku, który taką usługę oferuje i wpłacić w złotówkach kwotę, którą chcemy później zrealizować. Od tej kwoty pobierana jest prowizja.  Należy również posiadać przy sobie paszport. W trakcie odbioru czeków musimy je podpisać  w obecności pracownika banku. Otrzymujemy również dowód  ich zakupu.  Po przyjeździe do miejsca docelowego czeki używamy  jako środka płatniczego lub wymieniamy na gotówkę. W chwili realizacji czeku znów składamy na nim swój podpis. Jeżeli podpisy są zgodne możemy nimi  zapłacić np. za hotel lub zamienić czek na gotówkę w banku. Czeki te kupują osoby, które wybierają się w podróż w celu zabezpieczenia się przed kradzieżą lub zgubieniem gotówki. Czeki podróżnicze są uznawane i przyjmowane również przez sklepy, restauracje i linie lotnicze na całym świecie. Można również nimi płacić za usługi hotelowe, w restauracjach i sklepach. Przykładem  czeku podróżnego jest American Express.
• Czek postdatowany zawierający datę wystawienia późniejszą niż data rzeczywistego wystawienia;
• Czek antydatowany zawierający datę wystawienia wcześniejszą niż data rzeczywistego wystawienia.

Zasady posługiwania się czekiem są opisane przez międzynarodową konwencję, podpisaną w Genewie w roku 1931 r., które została ratyfikowana przez Polskę w roku 1936r. Od tego roku obowiązuje w Polsce prawo czekowe.